Urodziłem w Krośnie i właściwie nie wyobrażam sobie dnia bez warkotu lotniczego silnika nad głową. Krośnieńskie lotnisko to bardzo ważna cześć dawnej i obecnej historii tego malowniczo położonego na Podkarpaciu miasta. Dla mnie i moich szkolnych kolegów wychowanych w betonowych blokach, lotnisko w latach siedemdziesiątych było głównym placem zabaw.
  

Plan Szkoły Podoficerów Lotnictwa dla Małoletnich w Krośnie.

Krośnieńska Szkoła Podoficerów Lotnictwa dla Małoletnich została utworzona decyzją generała Ludomiła Rayskiego, który był w młodości uczniem krośnieńskiego gimnazjum. W 1934 roku Ludomił Rayski, wówczas Dyrektor Departamentu Aeronautyki Ministerstwa Spraw Wojskowych, przedstawił władzom miasta propozycję rozbudowy trawiastego lotniska utworzonego przez Radę Miasta w 1932 roku. Miasto przyjęło propozycję utworzenia centrum szkolenia podoficerów lotnictwa oraz budowy zakładów lotniczych. Na tą decyzję miała wpływ również atmosfera lat trzydziestych, niepokojący stały wzrost potęgi militarnej Niemiec oraz  powstanie Centralnego Okręgu Przemysłowego którego współtwórcą był ówczesny wicepremier Eugeniusz Kwiatkowski. Dowództwo wojsk lotniczych świadome niemieckiego zagrożenia, podejmowało działania mające na celu wyposażenie eskadr w nowoczesny sprzęt oraz przebazowanie jednostek lotniczych w bardziej bezpieczny, oddalony od zachodniej granicy teren.



Szkoła Podoficerów Lotnictwa dla Małoletnich zbudowana w latach 1937 – 1938, była jedną z najnowocześniejszych tego typu placówek w ówczesnej Europie. Składała się z trzech grup obiektów. W grupie pierwszej znajdowały się budynki:  komendy centrum wyszkolenia, aresztu z wartownią przy bramie wjazdowej, kasyna oficerskiego i hotelu, jadalni dla cywili, świetlicy, dwóch budynków koszarowych obliczonych na trzysta osób, hamowni, kotłowni, garaży, warsztatów, budynku portu lotniczego, dwóch hangarów i magazynu materiałów pędnych. Całość uzupełniał pełnowymiarowy stadion sportowy. Druga grupa budynków składała się z posterunku, koszar szeregowych oraz podoficerów obliczonych na trzystu trzydziestu ludzi, kasyna, świetlicy i  jadalni, magazynu, kotłowni, łaźni, pralni, remizy straży pożarnej oraz dwóch hangarów. W trzeciej grupie budynków znajdowały się: warsztaty remontowe, magazyny gazów technicznych, garaże kolumny samochodowej z mieszkaniami kierowców oraz warsztatem,  magazyny materiałów pędnych i smarów, hamownia, kotłownia, magazyn złomu i rampa wyładowcza. Każda z trzech grup lotniskowych obiektów posiadała własny, niezależny węzeł energetyczny i wodociągi. Lotnisko posiadało również rozległą sieć drenażu i odwodnienia zbudowaną z kanałów ceramicznych które były w owym czasie nowością technologiczną. Również przepływający przez cała długość płyty lotniska potok„Marzec” został ukryty w kanałach. W miejscowościach Łężany oraz Moderówka, leżących w pobliżu Krosna zaadoptowano łąki na lotniska pomocnicze krośnieńskiej szkoły pilotów. Jesienią 1938 roku, jeszcze w trakcie niezakończonej budowy centrum, przeniesiono z Bydgoszczy do Krosna Szkołę Podoficerów Lotnictwa dla Małoletnich. Komendantem Szkoły mianowano ppłk pilota obs. Adama Juliusza Zalewskiego. Rozpoczęte w Bydgoszczy szkolenia elewów w specjalnościach pilot, strzelec pokładowy – radiotelegrafista oraz mechanik pokładowy były kontynuowane w Krośnie aż do wybuchu wojny. 

Wygodne kwatery, sale wykładowe, stołówka, obszerne kasyno, klub oficerski, sala gimnastyczna. Piękne hangary z otwieranymi automatycznie drzwiami, doskonale wyposażone warsztaty remontowe, pracownie dla każdej specjalizacji szkolących się tutaj elewów. Był to „łakomy kąsek” dla niemieckiej Luftwaffe. Dlatego po rozpoznaniu krośnieńskiej bazy przez Niemców, być może za pośrednictwem  szpiegów należących do referatu I L ( Luft ) wydziału I Abwehry, oraz na podstawie lotów zwiadowczych nad krośnieńskim lotniskiem starano się zaplanować atak lotniczy tak, aby nie zniszczyć infrastruktury Centrum, która po przejęciu stanowiła by doskonałą bazę szkoleniową oraz zaplecze remontowe dla niemieckich wojsk lotniczych. 


Wejście do stołówki - jedynego obok budynku portu lotniczego, w całości zachowanego budynku przedwojennej SPLdM w Krośnie.
 

Po rozpoczęciu działań wojennych przez Hitlerowskie Niemcy 1 września 1939, o godzinie 6.15 nastąpił pierwszy nalot na obiekty Centrum Wyszkolenia Podoficerów dla Małoletnich w Krośnie. W nalocie uczestniczyły samoloty Dornier Do 17E należące do II./KG 77 startujące z lotniska Kamenica pod Brnem na Morawach. Drugi nalot miał miejsce o godzinie jedenastej w liczbie dziesięciu samolotów Do 17E należących do II./KG76. W pobliżu Krosna, polska artyleria przeciwlotnicza uszkodziła statecznik i hydraulikę Do 17E wracającego z nalotu na pomocnicze lotnisko krośnieńskiej SPLdM położone w miejscowości Moderówka.  Zaabsorbowany wyciekającym glikolem pilot doprowadził do zderzenia z samolotem który wcześniej zawadził o linię energetyczną.  W wyniku tego, z lecącej pary samolotów Do 17-E o numerach 3Z+KP z 6 eskadry zapalił się i eksplodował. Załoga w składzie: pilot Olt. Wolfgang Mayer,  obserwator Uffz.  Josef Schmitt,  radiooperator Uffz.  Anton Kapfenberger  poległa.  Natomiast maszyna z wyciekającym glikolem lądowała awaryjnie na polach miejscowości Męcinka ścinając po drodze słup telefoniczny. Załoga samolotu po podpaleniu go strzałami z rakietnicy została po krótkiej szamotaninie rozbrojona przez policjantów z posterunku w Jedliczu. Po wezwaniu oficerów jasielskiej placówki wywiadowczej II Oddziału Sztabu Generalnego, niemieccy lotnicy zostali przetransportowani na lotnisko w Krośnie i przesłuchana przez komendanta SPLdM ppłk pil. obs.  Juliusza Zalewskiego, a następnie wysłani pod eskortą pociągiem do sztabu armii „Karpaty”. Nie wiadomo jak dalej potoczyły się ich losy. Według źródeł niemieckich była to prawdopodobnie załoga samolotu Uffz. Stiehla.




Wrak samolotu Dornier Do-17 E. Prawdopodobnie jest to samolot który brał udział w nalocie na lotnisko w Krośnie. Wrzesień 1939.
 

W dniu 4 września nastąpiła ewakuacja szkoły z Krosna do Łucka. W dniu 8 września1939 Krosno zostało zaatakowane manewrem oskrzydlającym przez 1 DG gen. mjr. Hansa Kublera. Około godziny 21 niemiecka pościgowa kolumna „Lang” zmotoryzowanego oddziału „Wintergerst” płk. Karla Wintergersta z niemieckiej 1 DG, wykonując manewr od strony południowej, niespodziewanie wdarła się do centrum miasta. Krosno znalazło się pod okupacją hitlerowską.

Po zajęciu lotniska przez specjalny oddział przybyły razem z oddziałami 1 Dywizji  Górskiej, Niemcy zajęli się odbudową zniszczonych budynków oraz hangarów. Na wstępie zdetonowali pozostałe po bombardowaniu niewybuchy oraz  zasypali leje po bombach.   Na lotnisko przybył  Generał Alexander Lohr, dowódca 4 Floty powietrznej oraz towarzyszący mu oficerowie dokonując  wizytacji i oceny zdobytej bazy. Po sprowadzeniu z Wrocławia stanowiących załogę nowej bazy ludzi oraz sprzętu, w każdej z trzech grup budynków zainstalowano radiostacje, działka przeciwlotnicze i instalacje oświetleniowe oraz nawigacyjne. W koszarach bazy zakwaterowano w październiku 1939  żołnierzy 239 dywizji piechoty Wehrmachtu. Po usunięciu wrześniowych zniszczeń, teren bazy znacznie rozszerzono, eksmitując okolicznych mieszkańców oraz burząc ich budynki. Następnie wybudowano betonowy pas startowy. W trzeciej grupie budynków  postawiono obszerne koszary dla żołnierzy Wehrmachtu oraz Luftwaffe. Zaopatrzenie bazy w paliwo zrealizowane było rurociągiem którego początek znajdował się na stacji kolejowej a koniec w pierwszej grupie budynków. Tam też umieszczono podziemne zbiorniki z paliwem. Całość uzupełniała stacja radiolokacyjna oraz posterunek obserwacyjny z działkami przeciwlotniczymi, reflektorem i radiostacją umieszczony na szczycie jednej z okolicznych gór, obecnie w tym miejscu stoi wieża telewizyjna. W obrębie bazy wybudowano sporo murowanych oraz betonowych baraków. W części z nich zakwaterowani byli Żydzi, wykonujący prace pomocnicze na lotnisku. Rozbudowano też lotniska pomocnicze krośnieńskiej bazy w miejscowościach Łężany i Moderówka. Przygotowując się do ataku na ZSRR na krośnieńskiej stacji kolejowej wybudowano  bocznicę z której wagony, załadowane amunicją oraz bombami lotniczymi przetaczano na kołowe platformy ciągnięte przez ciągniki artyleryjskie. Rozładowane na lotniskowych rampach rozładowczych bomby, składowane były w pryzmach niedaleko nowo wybudowanego betonowego pasa startowego. 

Pierwszą jednostką stacjonującą w Krośnie była pierwsza grupa siedemdziesiątego siódmego dywizjonu myśliwskiego:  I./JG77 „Herz As”, stacjonująca od 13 września 1939 do 21 września 1939, dowódca  jednostki to Hptm Johannes Janke.  Jednostka była wyposażona w samoloty Messerschmitt  Bf 109E. W ramach objazdów zwycięskich jednostek, na lotnisko, w dniu 15 września 1939 przybył Marszałek Rzeszy Hermann Goering w towarzystwie generała Pułkownika Erharda Milcha oraz dowódcy 2. Dywizji Lotniczej generała majora Bruno Lorzela. Wręczono wtedy awanse i odznaczenia wyróżniającym się lotnikom.

W dniu ataku na Związek Radziecki w Krośnie stacjonował pięćdziesiąty pierwszy pułk bombowy KG51 „Edelweiss” należący do V Floty Powietrznej. Na lotnisku w Krośnie stacjonował sztab jednostki. Dowódca major Schulz – Heyn zakwaterowany był w zabytkowym pałacyku Trzecieskich w pobliskiej Polance ( w pałacyku tym przez pewien czas pracował Ignacy Łukasiewicz, wynalazca lampy naftowej ) oraz I i II grupa pułku KG51. Na pomocniczym lotnisku Łężany stacjonowała III grupa KG51, dowodzona przez majora Waltera  Marienfelda. Cała jednostka liczyła 80  maszyn typu Junkers Ju 88A. Po rozpoczęciu operacji „Barbarossa” głównym celem ataku tych jednostek, były lotniska w okolicach Lwowa i Kijowa w ramach wsparcia ataku I Grupy Pancernej na południowy obszar ZSRR. 




 

Następne niemieckie formacje Luftwaffe stacjonujące w krośnieńskiej bazie to:
Pułk bombowy „Edelweiss” ( kwiat górski ) należący do V Floty Powietrznej składał się z następujących jednostek:

Sztab: Stab/KG.255 stacjonował w Krośnie od 4 czerwca 1941 do 15 lipca 1941, dowódca Maj Hans Bruno Schulz- Heyn, wyposażony w samoloty Ju 88A

Pierwsza grupa  I./KG.51 stacjonowała  w Krośnie 4 czerwca 1941 do 4 lipca 1941, dowódca Hptm Heinrich  Hahn, samoloty Ju 88 A

Druga grupa II./KG51 stacjonował w Krośnie od 20 czerwca 1941 do 27 czerwca 1941, dowódca Maj Wilhelm von Friedeburg, samoloty  Ju 88A

Trzecia grupa III./KG 51 stacjonował w Krośnie od  18 czerwca 1941 do 05 lipca 1941, dowódca Maj Walter Marienfeld, samoloty Ju 88A
Wsparciem tych jednostek bombowych była jednostka myśliwska  Lechrgeschwader  2,  stacjonująca na pomocniczym lotnisku krośnieńskiej bazy, w Moderówce od 23 czerwca 1941 do 25 czerwca 1941. W dniu 01 czerwca 1942 została przemianowana na  I/JG 77,  dowódcą był  Hptm Herbert Ihlefeld, jednostka była wyposażona w samoloty Messerschmitt Bf 109E.


Zestrzelony w Związku Radzieckim samolot Junkers Ju-88 z godłem jednostki KG-51 "Edelweiss" stacjonującej w roku 1941 na lotnisku w Krośnie.
 

Po oddaleniu teatru wojny w głąb ZSRR, lotnisko było bazą powołanej w dniu wybuchy wojny szkoły technicznej 4 Floty Powietrznej Luftwaffe, która została zlokalizowana w Krakowie a następnie przeniesiona do Krosna. Szkoła posiadała na wyposażeniu samoloty Focke–Wulf Fw 44 Stieglitz. W dniu 20 grudnia 1943 roku szkoła została przeniesiona do Quakenbruck i tam ostatecznie zamknięta w dniu 3 września 1944.
 

W 1944 roku po ponownym zbliżaniu się linii frontu do Krosna, na lotnisku stacjonowały następujące jednostki:

Druga grupa 27 pułku bombowego : II/ KG.27„Boelcke” , od 12 marca 1944 do 13 kwietnia 1944, dowódca Maj Karl August Petersen, samoloty  Heinkel He 111H
 

Czternasta eskadra 27 Pułk  bombowy VIII korpusu 4 floty powietrznej: 14. ( Eismeer)/KG27  , od  21 marca 1944 do 30 lipca 1944, samoloty Heinkel He 111H
 

Dziesiąta eskadra trzeciego pułku myśliwców – niszczycieli: 10 ( Pz ) /SG3 ,  od 28 marca 1944 do 1 kwietnia 1944, dowódca Hptm Joahim Petzold,  samoloty Junkers Ju 87 D/G
 

Pierwsza grupa 27 pułku bombowego: I./KG.27, od 28 marca 1944 do 9 kwietnia  1944 oraz od 15 maja 1944 do 28 lipca 1944, dowódca Hptm Joachim Petzold,  samoloty Heinkel He 111H
 

Jednostka KGr.100, od 30 marca  1944 do 4 kwietnia  1944, samoloty Heinkel He 111H
 

Sztab 27 pułku bombowego: Stab/KG.27  „Boelcke”, od  1 kwietnia  1944 do 13 kwiecień 1944 oraz od 31 maja 1944 do 28 lipca 1944, dowódca Maj Rudi Kiel, samoloty Heinkel He 111H
 

Pierwsza grupa 77 pułku samolotów – niszczycieli VIII korpusu powietrznego:  I./SG.77   od  25 lipca 1944 do 27 lipca  1944, dowódca Maj Karl Henze, samoloty  Focke - Wulf Fw 190F
 

Sztab 2 eskadry rozpoznania bliskiego zasięgu: Stab NAGr.2, od 26 lipca 1944 do 30 lipca 1944, dowódca major Kurt Schulze – Wiechenbrauck, samoloty Samoloty BF 109 G
 

Druga grupa drugiej eskadry rozpoznania bliskiego zasięgu:  NAGr.2  2 Staffel, od 28 lipca 1944 do 29 lipca 1944, Samoloty BF 109 G
 

Pierwsza eskadra  dwunastej eskadry rozpoznania bliskiego zasięgu:  5(H)/AGr.12  28  lipiec  1944- 29 lipiec 1944, samoloty Focke- Wulf Fw189A
 

Bliskie położenie krośnieńskiej bazy być może zaważyło o decyzji budowy zespołów schronów kolejowych w Stępinie i Strzyżowie. Kompleks ten nazwany „Anlage Sud” powstał w latach 1940 – 1941 jako jedna z kwater wojennych Adolfa Hitlera. Rankiem 27 sierpnia 1941 roku pociągi specjalne „Azja „ oraz „Amerika” przywiozły Hitlera, Mussoliniego oraz świtę towarzyszących im generałów do Stępiny. Po przesiadce na samochody, obydwaj dyktatorzy przybyli trasą prowadzącą przez centrum Krosna na lotnisko. W tym samym dniu, startującym  z krośnieńskiej bazy samolotem Fw 200 Condor  w eskorcie Heinkla He-111, polecieli wizytować niemieckie i włoskie jednostki do Kazania na Ukrainie. Odwiedzili wtedy kwaterę Generała Gerda von Rundstedta w Humaniu. W drodze powrotnej, po wylądowaniu w Krośnie, obydwaj przywódcy udali się ponownie na rozmowy do Stępiny a następnie pociągami specjalnymi ”Azja” i „Amerika” opuścili kwaterę.


Alianckie zdjęcie lotnicze lotniska w Krośnie w kwietniu 1944 roku.
W nocy 11 sierpnia 1944 roku lotnisko zostało zniszczone przez saperów Wehrmachtu.
 

Na Krośnieńskim lotnisku działo się również wiele innych ciekawych rzeczy. Należały do nich prace przy składaniu artyleryjskich stacji radiolokacyjnych typu „Wurzburg” przywożonych w częściach transportem kolejowym do Krosna. Po montażu wykonywanym w drugiej grupie budynków bazy, stacje były sprawdzane a następnie wysyłane na front wschodni. W pierwszej grupie budynków Niemcy uruchomili warsztaty remontowe silników lotniczych, dostarczanych z frontu oraz wymontowywanych z uszkodzonych samolotów. Remontowano też samoloty, w większości typu Junkers Ju 52/3m sprowadzane transportem kolejowym do Krosna. Lotnisko było też świadkiem testów samolotów Heinkel He 111z. Ten pięciosilnikowy typ samolotu powstały poprzez połączenie dwóch samolotów He 111 końcówkami skrzydeł, został wyprodukowany jedynie w dziesięciu egzemplarzach. Na lotnisku dochodziło też do wypadków lotniczych powodowanych głównie przez szkolących się na maszynach typu Junkers Ju 87 rumuńskich pilotów. Z przerwami spowodowanymi dekonspiracją na lotnisku działała również komórka wywiadu AK, oraz grupy sabotażu w warsztatach remontowych silników lotniczych.


Brama wjazdowa na lotnisko w Krośnie wraz z wartownią. W głębi, na wprost, widoczny główny budynek Szkoły Podoficerów Lotnictwa w Krośnie. Obecnie nie istnieje. Betonowy słup widoczny na zdjęciu, stał jeszcze do połowy lat sześdziesiątych.
 

Kiedy w jesieni 1943 roku wojska radzieckie podeszły pod Kijów, lotnisko stało się znów bazą przyfrontową. Na wiosnę 1944 roku wyposażono je w dodatkową baterię działek przeciwlotniczych, reflektorów, oraz stacje radiolokacyjne. Ewakuacja bazy nastąpiła w sierpniu 1944 roku. Większość sprzętu i wyposażenia lotniska została wywieziona transportem kolejowym w głąb Rzeszy. Baza została wysadzona w powietrze w nocy 11 sierpnia 1944 roku przez saperów Wehrmachtu. Wszystkie drogi dojazdowe oraz zniszczony betonowy pas startowy zostały zaminowane. Oddziały AK stacjonujące w Krośnie i okolicach, choć wiedziały o zamierzonym zniszczeniu bazy przez Niemców, niestety nie zdołały zapobiec dewastacji lotniskowej infrastruktury.

Lotnisko zostało zajęte przez Rosjan po zdobyciu Krosna 11 września 1944 roku. Miasto zamienione w mała twierdzę bronioną przez wzmocnioną 208. dywizję piechot Wehrmachtu bardzo ucierpiało podczas walk. Na zniszczonym lotnisku rozlokował się pułk bombowy wyposażony w samoloty Ił-2 oraz samoloty myśliwskie Jak-9. Piloci, obsługa naziemna oraz dowództwo dywizjonu  zakwaterowane zostało w nielicznych ocalałych budynkach pierwszej grupy. Stąd samoloty startowały do walk na Przełęczy Dukielskiej. Trwająca wtedy operacja Preszowsko – Dukielska była największą bitwy górską II Wojny Światowej. W listopadzie 1944 roku piloci Korpusu Czechosłowackiego gen. Ludwika Svobody startując z pomocniczego lotniska w Łężanach, wykonywali zrzuty spadochroniarzy z samolotów Douglas „Boston” na tyły niemieckiego frontu.  Rosjanie opuścili lotniska Krośnie dopiero w 1946 roku, zabierając ze sobą nawet stalowe konstrukcje nośne zniszczonych hangarów oraz reszki maszyn i lotniskowych instalacji. Zniszczone konstrukcje budynków rozebrali mieszkańcy okolicznych miejscowości, eksplorując głównie cegłę oraz drut zbrojeniowy. Wydobyto też podziemne zbiorniki na paliwo lotnicze. W latach siedemdziesiątych Decydenci PRL-u zniszczyli przedwojenną bramę wjazdową na lotnisko, a w sąsiedztwie stadionu sportowego krośnieńskiej bazy urządzili wysypisko śmieci. Dziś po dawnych zabudowaniach SPLdM nie ma praktycznie śladu. Jedynym świadkiem tamtych czasów jest budynek portu lotniczego, stołówka dla personelu cywilnego, resztka koszar oraz ocalały hangar w pierwszej grupie budynków.


Wejście do podziemnych kanałów technologicznych w drugiej (obecnie nie istniejącej ) grupie budynków lotniska w Krośnie.





Dla miłośników historii pozostały głębokie, zasypane śmieciami piwnice nieistniejących obecnie budynków, studzienki  instalacji odwadniającej, kanały technologiczne oraz zbiorniki wody. Zachował się też wybudowany przez Niemców, obecnie nie używany, betonowy pas startowy, mały schron amunicyjny, oraz doskonale zachowane do dzisiejszych czasów  niektóre szczeliny przeciwlotnicze.


Doskonale zachowana szczelina przeciwlotnicza w drugiej grupie lotniskowych budynków.

Na części terenów wszystkich grup budynków istnieją dziś przedsiębiorstwa przemysłowe i hurtownie. W bliskim sąsiedztwie portu lotniczego wybudowano nowoczesne osiedle mieszkaniowe. Co jakiś czas, przy pracach budowlanych odnajdowane są niewybuchy. Włodarze miasta mają w planie remont starych budynków oraz utworzenie nowoczesnego lotniska turystyczno – sportowego. Może przy okazji tych prac lotnisko osłoni nieznane do dziś tajemnice jego wojennej przeszłości.