W rozmowach z Panem Ryszardem Dulskim który w latach 1982 - 1991 był Szefem Służby Łączności GOPR, oraz Panią Anną Kokesch która w latach  1967-1971 pracowała przy montażu radiotelefonów "Klimek" i "Wawa" dowiedziałem się wiele szczegółów z historii radiołączności GOPR w Bieszczadach. Początek radiołącznośći w Górskim Ochotniczym Pogotowiu ratunkowym to akcja ratunkowa na Kazalnicy w początku lat 60-tych minionego stulecia i przysłowiowy cud dzięki któremu ratownicy wyszli z owej akcji cało. Ówczesne władze PRL obudziły się z biurokratycznego letargu i zaleciły wprowadzenie w GOPR łaczności radiowej dublującej często wówczas szwankujacą łączność telefoniczną. Wojciech Nietyksza, ratownik GOPR, krótkofalowiec o znaku SP5FM po wielu próbach z propagacją fal radiowych na terenach górskich wybrał pasmo czestotliwosci 40 MHz i skonstruował oraz wprowadził na wyposażenie GOPR radiotelefony "Klimek" i "Wawa". Radiotelefony te, produkowane od wczesnych lat sześcdziesiątych do roku 1975 w kilku wersjach różniacych się typami elementów elektronicznych pracowały we wszystkich grupach Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego. Nazwa przenośnego radiotelefonu "Klimek" upamietnia legendarnego ratownika tatrzańskiego Klimka Bachledę, natomiast nazwa radiotelefonu bazowego "Wawa" została wybrana na cześć równie legendarnego wspinacza, który zginął w Alpach - Wawrzyńca Żuławskiego - "WAWY". Radiotelefony "Klimek i "Wawa" pracujace na dwóch kanałach w paśmie 40 MHz (40.050 MHz i 40.200 MHz ) wykonane były na tranzystorach germanowych, jedynie w stopniu końcowym wzmacniacza mocy nadajnika SP5FM zastosował importowane, bajecznie drogie jak na tamte czasy nowoczesne krzemowe tranzystory mocy w.cz. Obydwa radiotelefony wykonano metoda modułową, chassis modułu stanowiła bakelitowa płytka w której zaprasowywano cynowane rurki. Elementy elektroniczne były przewlekane przez otwory w rurkach a następnie lutowane. Gotowy moduły konstruktor zamocowywał do ramek wygiętych z cynowanej taśmy. Po operacji strojenia moduł był zalewany parafiną. Ze względu na reczny montaż zarówno modułów jak i całego radiotelefonu, przy jego produkcji nie istniało pojęcie "braki". Każdy element elekroniczny przed montażem modułów był sprawdzany, równiez w niskich temperaturach. Jako sprzęt pomiarowy konstruktorowi służyła zwykła lodówka.


Pani Anna Kokesch "Antenka" podczas montażu radiotelefonów Klimek w Piastowie koło Warszawy. Lata siedemdziesiąte.

"Klimki" słynęły z trwałości i niezawodności w trudnych górskich warunkach, również jak na tamte lata posiadały bardzo dobre parametry radiowe które konstruktor osiagnał poprzez obwody wejściowe o dużej dobroci, zastosowanie filtrów kwarcowych oraz nowoczesny układ odbiornika i nadajnika. Ciekawostka jest to, że radiotelefon bazowy "Wawa" posiadał tzw. "skaner" czyli układ który umożliwiał nasłuch jednoczesnie na dwóch kanałach. Z radiotelefonami współpracowały zasilacze sieciowe również konstrukcji SP5FM oraz dodatkowy osprzęt (moduły KHB, ładowarki akumulatorów ) "Klimek" posiadał dwa rodzaje anten, krótka antenę wykonaną ze stalowej sprężystej taśmy używaną przez ratowników przy wspinaczce wysokogórskiej oraz długa antenę wykonaną z aluminiowych rurek pomiedzy którymi zainstalowana była cewka dopasowujaca. Oczywiście przy tej drugiej antenie zasięg radiotelefonu był znacznie większy.
Z biegiem lat GOPR stopniowo wymieniał i uzupełniał sprzęt łączności. Wprowadzono wówczas radiotelefony produkcji krajowej firmy RADMOR, bazowo - przewoźne typu 3011/2 oraz noszone typu 3111/2. Pan dr. Ryszard Dulski który był Szefem Łączności GOPR w Polsce, w 1982 roku opracowuje i konstruuje stacje retransmisyjne czyli tzw. przemienniki które mają za zadanie zwiększyć zasięg łączności radiowej. Po wielu staraniach i próbach nakazanych przez ówczesną Państwową Inspekcję Radiową, firma Pana Dulskiego "ERDEX" instaluje pierwsze przemienniki. Jest to jednoczesnie koniec ery "Klimka" i "Wawy" ponieważ nie mogły one współpracowac ze stacjami retransmisyjnymi z uwagi na brak dodatkowych kanałów pracy.


Pan dr. Ryszard Dulski, Szef  Służby Łączności GOPR w latach 1982-1991. Na pierwszym planie odrestaurowany radiotelefon KLIMEK.

Strona poświęcona Wojciechowi Nietykszy SP5FM oraz historia powstania "Klimka": ratowys-stories.blogspot.co.at/p/wojciech-nietyksza.html

Strona firmy ERDEX zajmującej się renowacją zabytkowych odbiorników radiowych i radiokomunikacyjnych: www.erdex.pl/

W Bieszczadach przemiennik GOPR został zainstalowany w Schronisku na Połoninie Wetlińskiej. Zasilany był z demobilowej, wojskowej baterii zasadowych akumulatorów 24 V która była ładowana agregatem spalinowym - równiez z wojskowego demobilu. Bardzo ważną informacją jest to, że pan dr. Ryszard Dulski prawdopodobnie jako pierwszy w Polsce wprowadził do radiokomunikacji ruchomej lądowej stacje retransmisyjne. (poza wykorzystywanymi w PKP łączami RSŁA zbudowanymi na bazie radiotelefonów 3106). W roku 1982 przemienników miały żadne inne służby korzystające z łączności radiowej. (dlatego tak długo w ówczesnym PIR (- dzisiaj UKE) trwała procedura pozwolenia na dopuszczenie tych stacji do  pracy) Stacje retransmisyjne skonstruowane przez pana Dulskiego pracowały w paśmie 40 MHz z odstępem nadawanie/odbiór wynoszącym 1 MHz (40.175 MHz i 41.175 MHz), posiadały syntezer częstotliwosci wykonany na układach TTL. Zainstalowane były z obudowach adoptowanych z radiotelefonów bazowych firmy RADMOR typu 3201. Filtry dupleksowe wykonane były w postaci hermetycznych zawalcowanych cylindrów w których znajdowała się cewka na rdzeniu ceramicznym z kompensacją indukcyjnosci przy zmianie temperatur pracy.


Wnętrze przemiennika opracowanego i wykonanego przez Pana Dulskiego dla GOPR Grupa Bieszczadzka.


Syntezer częstotliwości pracujący w przemienniku.


Generator VCO syntezera oraz termicznie kompensowany generator wzorca.


Blok automatyki oraz komutacji sygnałów m.cz. przemiennika.


Filtry dupleksowe przemiennika GOPR.


Dupleksery umożliwiały pracę urządzenia z odstępem częstotliwości nadajnik/odbiornik
wynoszącą 1 MHz w paśmie pracy 40 MHz.
W połowie lat dziewięcdziesiątych z uwagi na postępujące zużycie sprzętu łączności i konieczność zakupu nowych urządzeń, GOPR przeszedł na inny zakres częstotliwości. Użytkowano wówczas kanały w zakresie 78 MHz (wejście repeatera) i 82 MHz (wyjście repeatera oraz łączność bezpśrednia). Zarówno sprzęt jak i stacje retransmisyjne były produkcji firmy MOTOROLA. Jednak z uwagi na małą przydatnośc tego zakresu częstotliwości do łączności w terenach górskich oraz słabe zasięgi (o wiele gorsze jak w paśmie 40 MHz) zdecydowano się w 2009 roku ponownie zmienić częstotliwość pracy wymieniając równocześnie cały sprzęt radiowy na sprzęt DMR firmy MOTOROLA. Obecnie wszystkie grupy GOPR w całej Polsce wykorzystują emisję cyfrową w paśmie 167 MHz oraz liczne stacje retransmisyjne. Znikł równieź problem posiadania przez ratowników drugiego radiotelefonu do łączności z Lotniczym Pogotowiem Ratunkowym, ponieważ obecne cyfrowe radiotelefony z uwagi na szeroki zakres pracy urządzenia, posiadają zaprogramowany kanał Lotniczego Pogotowia Ratunkowego.


Radiotelefon DMR firmy MOTOROLA używany obecnie przez GOPR

W 1958 roku pojawili się w Bieszczadach harcerze. Skutkowało to potem "Operacją Bieszczady 40" która trwała od roku 1974 do 1984. Harcerska łączność radiowa pomiędzy stanicami była w początkowym okresie Operacji zrealizowana głównie na demobilowych wojskowych radiostacjach R-105 i R-109 pracujących na KF oraz UKF w zakresach 31.150 - 31.250 MHz. W 1992 roku  harcerze - krótkofalowcy z Łosic (gdzie mieścił się Centralny Ośrodek Łączności Głównej Kwatery ZHP) Hm. Roman SP8GKR oraz Robert SP8NCL uruchomili nową, UKF-ową sieć harcerskiej łączności radiowej pomiędzy stanicami. Najważniejszym składnikiem sieci był zasilany z akumulatorów repeater zainstalowany w schronisku na połoninie Wetlińskiej i pracujący w duosimpleksie na częstotliwości 29.850 MHz i 48.350 MHz według patentu Romka SP8GKR. Współpracowały z nim zainstalowane na stanicach zmodyfikowane radiotelefony RADMOR 3011. Budowa całej  sieci radiołaczności wymagała olbrzymiego nakładu pracy - zdobycie i przerobienie zezłomowanych radiotelefonów oraz zamówienie w zakładach OMIG i kupno rezonatorów kwarcowych, budowa przemiennika, montaż anten, cotygodniowe wynoszenie w kanistrach na Połoninę benzyny do agregatu prądotówórczego. Przemiennik przed instalacją na Połoninie Wetlińskiej był testowany na zlocie ZHP GRUNWALD-88. Harcerska bieszczadzka łączność radiowa za pośrednictwem przemiennika na Połoninie Wetlińskiej zabezpieczana była przez pracowników COŁ każdego roku przez całe lata dziewięćdziesiąte.
Warto też przypomnieć o tradycji organizowania przez harcerzy z Łosic tzw. Centralnych Obozów Łączności, gdzie młodzież miała możliwość odbycia całego kursu krótkofalarskiego połączonego na końcu obozu z egzaminem na świadectwo radiooperatora. Obozy takie były organizowanew m.inn. w 1992 roku w Olchowcu oraz Białce k. Parczewa pod nazwami "Awangarda".


Widok na maszty antenowe harcerskiego przemiennika użytkowanego przez stanice w operacji Bieszczady 40.


Anteny GP harcerskiego przemiennika 29 MHz / 48 MHz sezonowo zainstalowane na Połoninie Wetlińskiej. Po prawej stronie dwie anteny RADMOR 3282 obecnie nieistniejacego  przemiennika BPN.

Niestety obecnie ośrodek w Łosicach nie istnieje - GK ZHP nie miała środków na jego dalsze finansowanie. Hm. Romana SP8GKR, Roberta SP8NCL, Kubę SQ8BWX i innych pracowników COŁ ZHP miałem przyjemność poznać osobiście na Centralnym Obozie Łączności w Białce koło Parczewa w roku 1988. Na obóz ten pojechaliśmy wspólnie z Jackiem SP8TJC oraz Andrzejem SP8SIR wówczas jeszcze jako uczniowie szkoły podstawowej. Poznaliśmy tam kolegów z klubu SP5ZIM. Dobrze pamiętam nocne biegi po lesie z radiostacją R109 i wysiadywanie do rana w namiocie przy odbiorniku R-250M2. Z obozem tym wiąże zabawne zdarzenie. Otóź w sklepie tzw. Składnicy Harcerskiej nie można było kupić beretów w kolorze czarnym które były wymagane na obozie. Zdecydowaliśmy się więc na przefarbowanie jedynie dostepnych w kolorze zielonym. Niestety podczas gotowania beretek w garnku z farbą musieliśmy przekroczyć temperaturę procesu gdyż nakrycie głowy skurczyło się do  1/3 pierwotnego rozmiaru. Cała operację trzeba było zaczynać od początku. Romana SP8GKR i Kubę SQ8BWX spotkałem ponownie w roku 1996 w Wetlinie i na Połoninie Wetlińskiej gdy pracowałem już przy serwisie radiołączności Służby Zdrowia. Pamiętam że nakrecili wtedy na kamerze wideo niedzwiedzia który wyszedł sobie z lasu i przechodził przez połoninę. Ech, łza się w oku kręci ...